Tập II - Chương I(b) – Phẩm (VI) CÂY - Bài 10. Nhân (S.ii,92)
Chánh văn tiếng Việt:
X. Nhân (S.ii, 92)
1) Một thời Thế Tôn trú giữa dân chúng Kuru, tại một thị trấn của
dân chúng Kuru tên là Kammàsadamma.
2) Rồi Tôn giả Ananda đi đến Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn
rồi ngồi xuống một bên.
3) Ngồi xuống một bên, Tôn giả Ananda bạch Thế Tôn:
-- Thật vi diệu thay, bạch Thế Tôn! Thật hy hữu thay, bạch Thế
Tôn! Bạch Thế Tôn, sâu xa thay là định lý Duyên khởi này, và sâu xa thật là định
nghĩa này. Nhưng đối với con định lý ấy có vẻ rõ ràng, minh bạch!
4) -- Chớ có nói vậy, này Ananda! Chớ có nói vậy, này Ananda! Sâu
xa thay, này Ananda là định lý Duyên khởi này, và sâu xa thật là định nghĩa này.
Này Ananda, chính vì không hiểu rõ pháp này, không giác ngộ, không chứng nhập
pháp này mà chúng sanh nay bị rối ren như cuộn chỉ, bị phủ đầy bởi bệnh cằn cỗi,
như cỏ munjà, như cây lau, không thoát khỏi sự luân hồi trong cõi dữ, ác thú,
đọa xứ.
5) Này Ananda, ai sống thấy vị ngọt trong các pháp được chấp thủ,
ái được tăng trưởng. Do duyên ái, hữu có mặt. Do duyên hữu, sanh có mặt. Do
duyên sanh, già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não sanh khởi. Như vậy là toàn bộ khổ
uẩn này tập khởi.
6) Này Ananda, ví như một cây lớn, các rễ của cây ấy đâm xuống và
đâm ngang, tất cả rễ ấy đều hút lên nhựa sống cho cây ấy. Này Ananda, cây lớn ấy
được nuôi dưỡng như vậy, được tiếp tế như vậy, có thể đứng vững trong một thời
gian dài.
7) Cũng vậy, này Ananda, ai sống thấy vị ngọt trong các pháp được
chấp thủ, ái được tăng trưởng. Do duyên ái, thủ có mặt. Do duyên thủ, hữu có
mặt... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi.
8) Này Ananda, ai sống thấy sự tai hại trong các pháp chấp thủ, ái
được đoạn diệt. Do ái diệt nên thủ diệt... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ
uẩn này đoạn diệt.
9) Này Ananda, ví như một cây lớn, rồi có người đi đến, cầm cái
cuốc và cái giỏ. Người ấy chặt đứt rễ cây ấy. Sau khi chặt đứt rễ, người ấy đào
một cái mương. Sau khi đào mương, người ấy nhổ lên các rễ lớn cho đến các rễ
con, rễ phụ. Người ấy chặt cây ấy ra từng khúc. Sau khi chặt ra từng khúc, người
ấy bửa. Sau khi bửa, người ấy chẻ ra từng miếng nhỏ. Sau khi chẻ ra từng miếng
nhỏ, người ấy phơi giữa gió và nắng. Sau khi phơi giữa gió và nắng, người ấy lấy
lửa đốt. Sau khi lấy lửa đốt, người ấy vun lại thành đống tro. Sau khi vun lại
thành đống tro, hoặc người ấy sàng trong gió lớn hay đổ vào dòng nước chảy mạnh
để nước cuốn đi. Như vậy, này Ananda, cây lớn ấy sẽ bị chặt đứt, làm thành như
cây ta-la, không thể nào tái sanh, không thể sanh khởi lại trong tương lai.
10) Như vậy, này Ananda, ai sống thấy tai hại trong các pháp được
chấp thủ, ái được đoạn diệt. Do ái diệt nên thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt.
Do hữu diệt nên sanh diệt. Do sanh diệt, nên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não đều
diệt. Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
Chánh văn Pāḷi:
10. Nidānasuttaṃ
60. Ekaṃ
samayaṃ bhagavā kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo.
Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā
bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā
ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante!
Yāva gambhīro cāyaṃ, bhante, paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso
ca, atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyatī’’ti.
‘‘Mā
hevaṃ, ānanda, mā hevaṃ, ānanda
[mā hevaṃ ānanda avaca mā hevaṃ ānanda avaca (dī. ni. 2 mahānidānasutte)]!
Gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso ca. Etassa,
ānanda, dhammassa ananubodhā appaṭivedhā evamayaṃ pajā tantākulakajātā
kulagaṇṭhikajātā
[guḷāguṇṭhikajātā (sī.), guḷīguṇṭhikajātā (syā. kaṃ.)] muñjapabbajabhūtā
[muñjababbajabhūtā (sī.)] apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati.
‘‘Upādāniyesu, ānanda, dhammesu assādānupassino
viharato taṇhā pavaḍḍhati. Taṇhāpaccayā upādānaṃ; upādānapaccayā bhavo;
bhavapaccayā jāti; jātipaccayā jarāmaraṇaṃ
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti. Evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti.
‘‘Seyyathāpi, ānanda, mahārukkho. Tassa yāni ceva
mūlāni adhogamāni, yāni ca tiriyaṅgamāni, sabbāni tāni uddhaṃ ojaṃ
abhiharanti. Evañhi so, ānanda, mahārukkho tadāhāro tadupādāno ciraṃ
dīghamaddhānaṃ tiṭṭheyya. Evameva kho, ānanda, upādāniyesu dhammesu
assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhati. Taṇhāpaccayā upādānaṃ
; upādānapaccayā bhavo…pe… evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti.
‘‘Upādāniyesu, ānanda, dhammesu ādīnavānupassino viharato taṇhā
nirujjhati. Taṇhānirodhā upādānanirodho; upādānanirodhā bhavanirodho…pe… evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti.
‘‘Seyyathāpi
, ānanda,
mahārukkho. Atha puriso āgaccheyya kuddālapiṭakaṃ ādāya. So taṃ rukkhaṃ
mūle chindeyya, mūle chetvā palikhaṇeyya, palikhaṇitvā mūlāni uddhareyya
antamaso usīranāḷimattānipi. So taṃ rukkhaṃ khaṇḍākhaṇḍikaṃ chindeyya.
Khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā phāleyya; phāletvā sakalikaṃ sakalikaṃ
kareyya, sakalikaṃ sakalikaṃ karitvā vātātape visoseyya, vātātape
visosetvā agginā ḍaheyya, agginā ḍahetvā masiṃ kareyya, masiṃ karitvā
mahāvāte vā ophuṇeyya, nadiyā vā sīghasotāya pavāheyya. Evañhi so,
ānanda, mahārukkho ucchinnamūlo assa tālāvatthukato anabhāvaṅkato āyatiṃ
anuppādadhammo
. Evameva kho, ānanda, upādāniyesu
dhammesu ādīnavānupassino viharato taṇhā nirujjhati. Taṇhānirodhā
upādānanirodho; upādānanirodhā bhavanirodho; bhavanirodhā jātinirodho;
jātinirodhā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā nirujjhanti.
Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotī’’ti. Dasamaṃ.
10. Nidānasuttavaṇṇanā
60. Dasame
kurūsu viharatīti kurūti evaṃ bahuvacanavasena laddhavohāre janapade viharati.
Kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamoti evaṃnāmako kurūnaṃ nigamo, taṃ gocaragāmaṃ katvāti attho.
Āyasmāti piyavacanametaṃ garuvacanametaṃ.
Ānandoti
tassa therassa nāmaṃ.
Ekamantaṃ nisīdīti
cha nisajjadose vivajjento dakkhiṇajāṇumaṇḍalassa abhimukhaṭṭhāne
chabbaṇṇānaṃ buddharasmīnaṃ anto pavisitvā pasannalākhārasaṃ vigāhanto
viya suvaṇṇapaṭaṃ pārupanto
viya rattakambalavitānamajjhaṃ pavisanto viya dhammabhaṇḍāgāriko āyasmā ānando nisīdi. Tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.
Kāya pana velāya kena kāraṇena ayamāyasmā
bhagavantaṃ upasaṅkamantoti? Sāyanhavelāya paccayākārapañhaṃ
pucchanakāraṇena. Taṃ divasaṃ kira ayamāyasmā kulasaṅgahatthāya
gharadvāre gharadvāre sahassabhaṇḍikaṃ nikkhipanto viya kammāsadhammaṃ
piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto satthu vattaṃ dassetvā satthari
gandhakuṭiṃ paviṭṭhe satthāraṃ vanditvā attano divāṭṭhānaṃ gantvā
antevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ paṭisammajjitvā
cammakkhaṇḍaṃ paññapetvā udakatumbato udakena hatthapāde
sītalaṃ katvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno sotāpattiphalasamāpattiṃ
samāpajjitvā. Atha paricchinnakālavasena samāpattito vuṭṭhāya
paccayākāre ñāṇaṃ otāresi. So ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādito paṭṭhāya
antaṃ, antato paṭṭhāya ādiṃ, ubhayantato paṭṭhāya majjhaṃ, majjhato
paṭṭhāya ubho ante pāpento tikkhattuṃ dvādasapadaṃ paccayākāraṃ sammasi.
Tassevaṃ sammasantassa paccayākāro vibhūto hutvā uttānakuttānako viya
upaṭṭhāsi. Tato cintesi – ‘‘ayaṃ paccayākāro sabbabuddhehi gambhīro ceva
gambhīrāvabhāso cāti kathito, mayhaṃ kho pana padesañāṇe ṭhitassa
sāvakassa sato uttāno viya vibhūto pākaṭo hutvā upaṭṭhāti, mayhaṃyeva nu
kho esa uttānako viya upaṭṭhāti, udāhu aññesampīti attano
upaṭṭhānakāraṇaṃ satthu ārocessāmī’’ti nisinnaṭṭhānato uṭṭhāya
cammakkhaṇḍaṃ papphoṭetvā ādāya sāyanhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkami.
Tena vuttaṃ – ‘‘sāyanhavelāyaṃ paccayākārapañhaṃ pucchanakāraṇena
upasaṅkamanto’’ti.
Yāva gambhīroti ettha
yāvasaddo pamāṇātikkame. Atikkamma pamāṇaṃ gambhīro, atigambhīroti attho.
Gambhīrāvabhāsoti
gambhīrova hutvā avabhāsati, dissatīti attho. Ekañhi uttānameva
gambhīrāvabhāsaṃ hoti pūtipaṇṇarasavasena kāḷavaṇṇaṃ purāṇaudakaṃ viya.
Tañhi jāṇuppamāṇampi sataporisaṃ viya dissati. Ekaṃ gambhīraṃ
uttānāvabhāsaṃ hoti maṇibhāsaṃ vippasannaudakaṃ viya. Tañhi
sataporisampi jāṇuppamāṇaṃ viya khāyati. Ekaṃ uttānaṃ uttānāvabhāsaṃ
hoti pātiādīsu udakaṃ viya. Ekaṃ gambhīraṃ gambhīrāvabhāsaṃ hoti
sinerupādakamahāsamudde udakaṃ viya. Evaṃ udakameva cattāri nāmāni
labhati. Paṭiccasamuppāde panetaṃ natthi. Ayañhi gambhīro ca
gambhīrāvabhāso cāti ekameva nāmaṃ labhati
.
Evarūpo samānopi atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyati, tadidaṃ
acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhanteti evaṃ attano vimhayaṃ pakāsento
pañhaṃ pucchitvā tuṇhībhūto nisīdi.
Bhagavā
tassa vacanaṃ sutvā
‘‘ānando bhavaggagahaṇāya hatthaṃ pasārento viya sineruṃ bhinditvā
miñjaṃ nīharituṃ vāyamamāno viya vinā nāvāya mahāsamuddaṃ taritukāmo
viya pathaviṃ parivattetvā pathavojaṃ gahetuṃ vāyamamāno viya
buddhavisayaṃ pañhaṃ attano uttānuttānanti vadati, handassa
gambhīrabhāvaṃ ācikkhāmī’’ti cintetvā
mā hevantiādimāha.
Tattha mā hevanti ha-kāro
nipātamattaṃ, evaṃ mā bhaṇīti attho. ‘‘Mā heva’’nti ca idaṃ vacanaṃ
bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ ussādentopi bhaṇati apasādentopi. Tattha
ussādentopīti, ānanda, tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi
paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati, aññesaṃ panesa uttānakoti na
sallakkhetabbo, gambhīroyeva ca so gambhīrāvabhāso ca.
Tattha catasso upamā vadanti – cha māse
subhojanarasapuṭṭhassa kira katayogassa mahāmallassa samajjasamaye
katamallapāsāṇaparicayassa yuddhabhūmiṃ gacchantassa antarā mallapāsāṇaṃ
dassesuṃ. So ‘‘kiṃ eta’’nti āha. Mallapāsāṇoti. Āharatha nanti.
‘‘Ukkhipituṃ na
sakkomā’’ti vutte sayaṃ gantvā
‘‘kuhiṃ imassa bhāriyaṭṭhāna’’nti vatvā dvīhi hatthehi dve pāsāṇe
ukkhipitvā kīḷāguḷe viya khipitvā agamāsi. Tattha mallassa mallapāsāṇo
lahukoti na aññesampi lahukoti vattabbo. Cha māse subhojanarasapuṭṭho
mallo viya hi kappasatasahassaṃ abhinīhārasampanno āyasmā ānando. Yathā
mallassa mahābalatāya mallapāsāṇo lahuko, evaṃ therassa mahāpaññatāya
paṭiccasamuppādo uttānoti vattabbo, so aññesaṃ uttānoti na vattabbo.
Mahāsamudde ca timi nāma mahāmaccho dviyojanasatiko,
timiṅgalo tiyojanasatiko, timirapiṅgalo pañcayojanasatiko, ānando
timinando ajjhāroho mahātimīti ime cattāro yojanasahassikā. Tattha
timirapiṅgaleneva dīpenti. Tassa kira dakkhiṇakaṇṇaṃ cālentassa
pañcayojanasate
padese udakaṃ calati, tathā vāmakaṇṇaṃ, tathā naṅguṭṭhaṃ, tathā sīsaṃ. Dve pana kaṇṇe cāletvā naṅguṭṭhena
paharitvā sīsaṃ aparāparaṃ katvā kīḷituṃ āraddhassa sattaṭṭhayojanasate
ṭhāne bhājane pakkhipitvā uddhane āropitaṃ viya udakaṃ pakkuthati.
Yojanasatamatte padese udakaṃ piṭṭhiṃ chādetuṃ na sakkoti. So evaṃ
vadeyya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīroti vadanti, kutassa gambhīratā,
mayaṃ piṭṭhimattacchādanampi udakaṃ na labhāmā’’ti. Tattha
kāyūpapannassa timirapiṅgalassa mahāsamuddo uttānoti aññesañca
khuddakamacchānaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇūpapannassa therassa
paṭiccasamuppādo uttānoti aññesampi uttānoti na vattabbo. Supaṇṇarājā ca
diyaḍḍhayojanasatiko hoti. Tassa dakkhiṇapakkho paññāsayojaniko hoti,
tathā vāmapakkho, piñchavaṭṭi ca saṭṭhiyojanikā, gīvā tiṃsayojanikā,
mukhaṃ navayojanaṃ, pādā dvādasayojanikā, tasmiṃ supaṇṇavātaṃ
dassetuṃ āraddhe sattaṭṭhayojanasataṃ ṭhānaṃ nappahoti. So evaṃ vadeyya
– ‘‘ayaṃ ākāso anantoti vadanti, kutassa anantatā, mayaṃ
pakkhavātappattharaṇokāsampi na labhāmā’’ti. Tattha kāyūpapannassa
supaṇṇarañño ākāso parittoti aññesañca khuddakapakkhīnaṃ parittoti na
vattabbo, evameva ñāṇūpapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti
aññesampi uttānoti na vattabbo.
Rāhu asurindo pana pādantato yāva kesantā yojanānaṃ
cattāri sahassāni aṭṭha ca satāni honti. Tassa dvinnaṃ bāhānaṃ antare
dvādasayojanasatikaṃ, bahalattena chayojanasatikaṃ, hatthapādatalāni
tiyojanasatikāni, tathā mukhaṃ, ekaṅgulipabbaṃ paññāsayojanaṃ, tathā
bhamukantaraṃ, nalāṭaṃ tiyojanasatikaṃ, sīsaṃ navayojanasatikaṃ. Tassa
mahāsamuddaṃ otiṇṇassa gambhīraṃ udakaṃ jāṇuppamāṇaṃ hoti. So evaṃ
vadeyya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīroti vadanti. Kutassa gambhīratā?
Mayaṃ jāṇuppaṭicchādanamattampi udakaṃ na labhāmā’’ti. Tattha
kāyūpapannassa rāhuno mahāsamuddo uttānoti aññesañca uttānoti na
vattabbo. Evameva ñāṇūpapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti
aññesampi uttānoti na vattabbo. Etamatthaṃ sandhāya bhagavā
mā hevaṃ, ānanda, mā hevaṃ, ānandāti āha.
Therassa hi catūhi kāraṇehi gambhīro
paṭiccasamuppādo uttānoti upaṭṭhāsi. Katamehi catūhi?
Pubbūpanissayasampattiyā titthavāsena sotāpannatāya bahussutabhāvenāti.
Ito
kira satasahassime kappe
padumuttaro nāma satthā loke uppajji. Tassa haṃsavatī nāma nagaraṃ
ahosi, ānando nāma rājā pitā, sumedhā nāma devī mātā, bodhisatto
uttarakumāro nāma ahosi. So puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ
nikkhamma pabbajitvā padhānamanuyutto anukkamena sabbaññutaṃ patvā,
‘‘anekajātisaṃsāra’’nti udānaṃ udānetvā sattāhaṃ bodhipallaṅke
vītināmetvā ‘‘pathaviyaṃ pādaṃ ṭhapessāmī’’ti pādaṃ abhinīhari. Atha
pathaviṃ bhinditvā
mahantaṃ padumaṃ uṭṭhāsi.
Tassa dhurapattāni navutihatthāni, kesaraṃ tiṃsahatthaṃ, kaṇṇikā
dvādasahatthā, navaghaṭappamāṇā reṇu ahosi.
Satthā pana ubbedhato aṭṭhapaññāsahattho ahosi,
tassa ubhinnaṃ bāhānamantaraṃ aṭṭhārasahatthaṃ, nalāṭaṃ pañcahatthaṃ,
hatthapādā ekādasahatthā. Tassa ekādasahatthena pādena dvādasahatthāya
kaṇṇikāya akkantamattāya navaghaṭappamāṇā reṇu uṭṭhāya
aṭṭhapaññāsahatthaṃ padesaṃ uggantvā okiṇṇamanosilācuṇṇaṃ viya
paccokiṇṇaṃ. Tadupādāya bhagavā ‘‘padumuttaro’’tveva paññāyittha. Tassa
devilo ca sujāto ca dve aggasāvakā ahesuṃ, amitā ca asamā ca dve
aggasāvikā, sumano nāma upaṭṭhāko. Padumuttaro bhagavā pitusaṅgahaṃ
kurumāno bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatiyā rājadhāniyā vasati.
Kaniṭṭhabhātā panassa sumanakumāro nāma. Tassa rājā
haṃsavatito vīsayojanasate bhogaṃ adāsi. So kadāci āgantvā pitarañca
satthārañca passati. Athekadivasaṃ paccanto kupito. Sumano rañño sāsanaṃ
pesesi. Rājā ‘‘tvaṃ mayā, tāta, kasmā ṭhapito’’ti paṭipesesi. So core
vūpasametvā ‘‘upasanto, deva, janapado’’ti rañño pesesi. Rājā tuṭṭho
‘‘sīghaṃ mama putto āgacchatū’’ti āha. Tassa
sahassamattā amaccā honti. So tehi saddhiṃ antarāmagge mantesi –
‘‘mayhaṃ pitā tuṭṭho sace me varaṃ deti, kiṃ gaṇhāmī’’ti? Atha naṃ
ekacce ‘‘hatthiṃ gaṇhatha, assaṃ gaṇhatha, janapadaṃ gaṇhatha,
sattaratanāni gaṇhathā’’ti āhaṃsu. Apare ‘‘tumhe pathavissarassa puttā,
na tumhākaṃ dhanaṃ dullabhaṃ, laddhampi cetaṃ sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ,
puññameva ekaṃ ādāya gamanīyaṃ, tasmā deve varaṃ dadamāne temāsaṃ
padumuttaraṃ bhagavantaṃ upaṭṭhātuṃ varaṃ gaṇhathā’’ti. So ‘‘tumhe
mayhaṃ kalyāṇamittā nāma, mametaṃ cittaṃ
natthi,
tumhehi pana uppāditaṃ, evaṃ karissāmī’’ti, gantvā pitaraṃ vanditvā
pitarā āliṅgetvā, matthake cumbitvā ‘‘varaṃ te, putta, demī’’ti vutte
‘‘icchāmahaṃ, mahārāja, bhagavantaṃ temāsaṃ
catūhi paccayehi upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ, idaṃ me varaṃ
dehī’’ti āha. Na sakkā, tāta, aññaṃ varehīti. Deva, khattiyānaṃ nāma
dvekathā natthi, etameva me dehi, na mamaññena atthoti. Tāta, buddhānaṃ
nāma cittaṃ dujjānaṃ, sace bhagavā na icchissati, mayā dinnampi kiṃ
bhavissatīti? ‘‘Sādhu, deva, ahaṃ bhagavato cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ
gato.
Tena ca samayena bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā bhagavā
gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti. So maṇḍalamāḷe sannisinnānaṃ bhikkhūnaṃ
santikaṃ agamāsi. Te naṃ āhaṃsu – ‘‘rājaputta kasmā āgatosī’’ti?
Bhagavantaṃ dassanāya, dassetha me bhagavantanti. ‘‘Na mayaṃ, rājaputta,
icchiticchitakkhaṇe satthāraṃ daṭṭhuṃ labhāmā’’ti. Ko pana, bhante,
labhatīti? Sumanatthero nāma rājaputtāti. So ‘‘kuhiṃ bhante thero’’ti?
Therassa nisinnaṭṭhānaṃ pucchitvā gantvā vanditvā – ‘‘icchāmahaṃ,
bhante, bhagavantaṃ passituṃ, dassetha me bhagavanta’’nti āha. Thero
‘‘ehi, rājaputtā’’ti taṃ gahetvā gandhakuṭipariveṇe ṭhapetvā gandhakuṭiṃ
āruhi. Atha naṃ bhagavā ‘‘sumana, kasmā āgatosī’’ti āha. Rājaputto,
bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgatoti. Tena hi bhikkhu āsanaṃ
paññapehīti. Thero āsanaṃ paññapesi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane.
Rājaputto bhagavantaṃ vanditvā paṭisanthāraṃ akāsi, ‘‘kadā āgatosi
rājaputtā’’ti? Bhante, tumhesu gandhakuṭiṃ paviṭṭhesu, bhikkhū pana ‘‘na
mayaṃ icchiticchitakkhaṇe bhagavantaṃ daṭṭhuṃ labhāmā’’ti maṃ therassa
santikaṃ pāhesuṃ, thero pana ekavacaneneva dassesi, thero, bhante,
tumhākaṃ
sāsane
vallabho
maññeti. Āma, rājakumāra, vallabho esa bhikkhu mayhaṃ sāsaneti. Bhante,
buddhānaṃ sāsane kiṃ katvā vallabho hotīti? Dānaṃ datvā sīlaṃ
samādiyitvā uposathakammaṃ katvā, kumārāti. Bhagavā ahampi thero viya
buddhasāsane vallabho hotukāmo, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti.
Bhagavā, ‘‘atthi nu kho gatena attho’’ti oloketvā ‘‘atthī’’ti disvā
‘‘suññāgāre kho, rājakumāra, tathāgatā abhiramantī’’ti āha. Kumāro
‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti vatvā – ‘‘ahaṃ, bhante,
purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena
saddhiṃ āgacchathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā pitu santikaṃ gantvā, ‘‘dinnā
me, deva, bhagavatā paṭiññā, mayā pahite tumhe bhagavantaṃ
peseyyāthā’’ti pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ
kāretvā vīsayojanasataṃ addhānaṃ gato. Gantvā attano nagare
vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhanassa nāma kuṭumbikassa
uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ
kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ, sesabhikkhūnañca
rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kārāpetvā pākāraparikkhepaṃ
dvārakoṭṭhakañca niṭṭhāpetvā pitu santikaṃ pesesi ‘‘niṭṭhitaṃ mayhaṃ
kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā’’ti.
Rājā bhagavantaṃ bhojetvā ‘‘bhagavā sumanassa kiccaṃ
niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ āgamanaṃ paccāsīsatī’’ti. Bhagavā
satasahassabhikkhuparivāro yojane yojane vihāresu vasamāno agamāsi.
Kumāro ‘‘satthā āgacchatī’’ti sutvā yojanaṃ paccuggantvā gandhamālādīhi
pūjayamāno vihāraṃ pavesetvā –
‘‘Satasahassena me kītaṃ, satasahassena māpitaṃ;
Sobhanaṃ nāma uyyānaṃ paṭiggaṇha, mahāmunī’’ti. –
Vihāraṃ niyyātesi. So vassūpanāyikadivase dānaṃ
datvā attano puttadāre ca amacce ca pakkosāpetvā āha –‘‘satthā amhākaṃ
santikaṃ dūrato āgato, buddhā ca nāma dhammagarunova, nāmisagarukā.
Tasmā ahaṃ imaṃ temāsaṃ dve sāṭake
nivāsetvā dasa sīlāni samādiyitvā idheva
vasissāmi, tumhe khīṇāsavasatasahassassa imināva nīhārena temāsaṃ dānaṃ dadeyyāthā’’ti.
So sumanattherassa vasanaṭṭhānasabhāgeyeva ṭhāne
vasanto yaṃ thero bhagavato vattaṃ karoti, taṃ sabbaṃ disvā, ‘‘imasmiṃ
ṭhāne ekantavallabho esa thero, etasseva ṭhānantaraṃ patthetuṃ
vaṭṭatī’’ti cintetvā, upakaṭṭhāya pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ
mahādānaṃ datvā sattame divase bhikkhūsatasahassassa pādamūle ticīvaraṃ
ṭhapetvā bhagavantaṃ vanditvā, ‘‘bhante, yadetaṃ mayā magge
yojanantarikavihārakārāpanato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, taṃ neva
sakkasampattiṃ, na mārabrahmasampattiṃ patthayantena, buddhassa pana
upaṭṭhākabhāvaṃ patthentena kataṃ. Tasmā ahampi bhagavā anāgate
sumanatthero viya ekassa buddhassa upaṭṭhāko homī’’ti pañcapatiṭṭhitena
patitvā vanditvā nipanno. Bhagavā ‘‘mahantaṃ kulaputtassa cittaṃ,
ijjhissati nu kho, no’’ti olokento
, ‘‘anāgate ito satasahassime kappe gotamo nāma buddho uppajjissati, tasseva upaṭṭhāko bhavissatī’’ti ñatvā –
‘‘Icchitaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, sabbameva samijjhatu;
Sabbe pūrentu saṅkappā, cando pannaraso yathā’’ti. –
Āha. Kumāro sutvā ‘‘buddhā nāma advejjhakathā
hontī’’ti dutiyadivaseyeva tassa bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito
piṭṭhito gacchanto viya ahosi. So tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ
dānaṃ datvā sagge nibbattitvā kassapabuddhakālepi piṇḍāya carato
therassa pattaggahaṇatthaṃ uttarisāṭakaṃ datvā pūjaṃ akāsi. Puna sagge
nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā aṭṭhannaṃ paccekabuddhānaṃ
paṇṇasālāyo kāretvā maṇiādhārake upaṭṭhapetvā catūhi paccayehi
dasavassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi. Etāni pākaṭaṭṭhānāni.
Kappasatasahassaṃ pana dānaṃ dadamānova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā
tato cuto amitodanasakkassa gehe paṭisandhiṃ gahetvā anupubbena
katābhinikkhamano sammāsambodhiṃ patvā paṭhamagamanena kapilavatthuṃ
āgantvā tato nikkhamante bhagavati bhagavato parivāratthaṃ
rājakumāresu pabbajantesu bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato
santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtassa santike
dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi. Evamesa āyasmā
pubbūpanissayasampanno, tassimāya pubbūpanissayasampattiyā gambhīropi
paṭiccasamuppādo uttānako viya upaṭṭhāsi.
Titthavāsoti pana garūnaṃ
santike uggahaṇasavanaparipucchanadhāraṇāni vuccanti. So therassa
ativiya parisuddho. Tenāpissāyaṃ gambhīropi uttānako viya upaṭṭhāsi.
Sotāpannānañca nāma paccayākāro uttānako hutvā upaṭṭhāti, ayañca āyasmā
sotāpanno. Bahussutānaṃ catuhatthe ovarake padīpe jalamāne mañcapīṭhaṃ
viya nāmarūpaparicchedo pākaṭo hoti, ayañca āyasmā bahussutānaṃ aggo.
Iti
bāhusaccabhāvenapissa gambhīropi
paccayākāro uttānako viya upaṭṭhāsi. Paṭiccasamuppādo catūhi
gambhīratāhi gambhīro. Sā panassa gambhīratā visuddhimagge vitthāritāva.
Sā sabbāpi therassa uttānakā viya upaṭṭhāsi. Tena
bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ ussādento
mā hevantiādimāha.
Ayañhettha adhippāyo – ānanda, tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te
gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati. Tasmā ‘‘mayhameva nu
kho esa uttānako viya hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī’’ti mā evaṃ
avaca.
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘apasādento’’ti, tatthāyamadhippāyo
– ānanda, ‘‘atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyatī’’ti mā hevaṃ
avaca. Yadi hi te esa uttānakuttānako viya khāyati, kasmā tvaṃ attano
dhammatāya sotāpanno nāhosi, mayā dinnanaye ṭhatvā sotāpattimaggaṃ
paṭivijjhi? Ānanda
, idaṃ nibbānameva gambhīraṃ,
paccayākāro pana uttānako jāto, atha kasmā oḷārikaṃ kāmarāgasaṃyojanaṃ
paṭighasaṃyojanaṃ oḷārikaṃ kāmarāgānusayaṃ paṭighānusayanti ime cattāro
kilese samugghātetvā sakadāgāmiphalaṃ na sacchikarosi, teyeva
aṇusahagate cattāro kilese samugghātetvā anāgāmiphalaṃ na sacchikarosi,
rūparāgādīni
pañca saṃyojanāni, mānānusayaṃ
bhavarāgānusayaṃ avijjānusayanti ime aṭṭha kilese samugghātetvā
arahattaṃ na sacchikarosi? Kasmā vā satasahassakappādhikaṃ ekaṃ
asaṅkhyeyyaṃ pūritapāramino sāriputtamoggallānā viya sāvakapāramīñāṇaṃ
na paṭivijjhasi, satasahassakappādhikāni dve asaṅkhyeyyāni
pūritapāramino paccekabuddhā viya ca paccekabodhiñāṇaṃ na paṭivijjhasi?
Yadi vā te sabbathāva esa uttānako hutvā upaṭṭhāsi. Atha kasmā
satasahassakappādhikāni cattāri aṭṭha soḷasa vā asaṅkhyeyyāni
pūritapāramino buddhā viya sabbaññutaññāṇaṃ na sacchikarosi? Kiṃ
anatthikosi etehi visesādhigamehi? Passa yāva ca te aparaddhaṃ, tvaṃ
nāma sāvakapadesañāṇe ṭhito atigambhīraṃ paccayākāraṃ ‘‘uttānako viya me
upaṭṭhātī’’ti vadasi. Tassa te idaṃ vacanaṃ buddhānaṃ kathāya
paccanīkaṃ hoti. Tādisena nāma bhikkhunā buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ
kathetabbanti na yuttametaṃ. Nanu mayhaṃ, ānanda, imaṃ paccayākāraṃ
paṭivijjhituṃ vāyamantasseva kappasatasahassādhikāni cattāri
asaṅkhyeyyāni atikkantāni. Paccayākārapaṭivijjhanatthāya ca pana me
adinnadānaṃ nāma natthi, apūritapāramī nāma natthi. ‘‘Ajja paccayākāraṃ
paṭivijjhissāmī’’ti pana me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassa ayaṃ
mahāpathavī dvaṅgulamattampi nākampi, tathā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ,
majjhimayāme dibbacakkhuṃ sampādentassa. Pacchimayāme pana me
balavapaccūsasamaye, ‘‘avijjā saṅkhārānaṃ navahi ākārehi paccayo
hotī’’ti diṭṭhamatteyeva dasasahassilokadhātu ayadaṇḍena
ākoṭitakaṃsathālo viya viravasataṃ viravasahassaṃ muñcamānā vātāhate paduminipaṇṇe udakabindu viya pakampittha. Evaṃ
gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso ca, etassa, ānanda, dhammassa ananubodhā…pe… nātivattatīti.
Etassa dhammassāti etassa paccayadhammassa.
Ananubodhāti ñātapariññāvasena ananubujjhanā.
Appaṭivedhāti tīraṇappahānapariññāvasena appaṭivijjhanā.
Tantākulakajātāti
tantaṃ viya ākulajātā. Yathā nāma dunnikkhittaṃ mūsikacchinnaṃ
pesakārānaṃ tantaṃ tahiṃ tahiṃ ākulaṃ hoti, ‘‘idaṃ aggaṃ, idaṃ mūla’’nti
aggena vā aggaṃ, mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaraṃ hoti. Evameva sattā
imasmiṃ paccayākāre khalitā ākulā byākulā honti
,
na sakkonti paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ. Tattha tantaṃ paccattapurisakāre
ṭhatvā sakkāpi bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte añño
satto attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samattho nāma natthi.
Yathā pana ākulaṃ tantaṃ kañjiyaṃ datvā kocchena pahaṭaṃ tattha tattha
guḷakajātaṃ hoti gaṇṭhibaddhaṃ, evamime sattā paccayesu pakkhalitvā
paccaye ujuṃ kātuṃ asakkontā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena guḷakajātā honti
gaṇṭhibaddhā. Ye hi keci diṭṭhiyo sannissitā, sabbe te paccayaṃ ujuṃ
kātuṃ asakkontāyeva.
Kulāgaṇṭhikajātāti
kulāgaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjiyasuttaṃ. Kulā nāma sakuṇikā, tassā
kulāvakotipi eke. Yathā hi tadubhayampi ākulaṃ aggena vā aggaṃ, mūlena
vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti purimanayeneva yojetabbaṃ.
Muñjapabbajabhūtāti
muñjatiṇaṃ viya pabbajatiṇaṃ viya ca bhūtā tādisā jātā. Yathā hi tāni
tiṇāni koṭṭetvā katarajju jiṇṇakāle katthaci patitaṃ gahetvā tesaṃ
tiṇānaṃ ‘‘idaṃ aggaṃ, idaṃ mūla’’nti aggena vā aggaṃ, mūlena vā mūlaṃ
samānetuṃ dukkaraṃ, tampi paccattapurisakāre ṭhatvā sakkā bhaveyya ujuṃ
kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte
añño satto
attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samattho nāma natthi, evamayaṃ
pajā paccayaṃ ujuṃ kātuṃ asakkontī diṭṭhigatavasena gaṇṭhikajātā hutvā
apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati.
Tattha
apāyoti
nirayatiracchānayonipettivisayaasurakāyā. Sabbepi hi te
vaḍḍhisaṅkhātassa ayassa abhāvato ‘‘apāyo’’ti vuccati, tathā dukkhassa
gatibhāvato
duggati, sukhasamussayato vinipatitattā
vinipāto. Itaro pana –
‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;
Abbhocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccati’’.
Taṃ sabbampi nātivattati nātikkamati, atha kho
cutito paṭisandhiṃ, paṭisandhito cutinti evaṃ punappunaṃ
cutipaṭisandhiyo gaṇhamānā tīsu bhavesu catūsu
yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu
mahāsamudde vātakkhittā nāvā viya yante yuttagoṇo viya ca
paribbhamatiyeva. Iti sabbametaṃ bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ apasādento
āha. Sesamettha vuttanayamevāti. Dasamaṃ.
